U pitanju je jednogodišnji projekat „Evidentiranje, mapiranje i valorizacija obilježja saobraćajnih nesreća na drumovima u Crnoj Gori“ nevladinog udruženja Društva za kulturni razvoj „Bauo“ iz Petrovca na Moru.
Nekoliko ključnih projektnih aktivnosti odnosilo se na istraživanje obilježja-krajputaša na terenu (tj. pored magistralnih puteva između gradova i većih naselja), mapiranje i dokumentovanje obilježja koja su podignuta uz njih, te analizu i objavljivanje rezultata naučnoistraživačkog procesa u vidu naučne publikacije i ovog vebsajta.
Projekat je posvećen povećanju vidljivosti i otvaranju javnog dijaloga o obilježjima pored puteva koja su podignuta kako bi evocirala sjećanje na stradale u nesrećama u drumskom saobraćaju u Crnoj Gori, sa željom da se posredstvom njih (ukoliko je moguće) proba doprinijeti umanjenju nesreća ove vrste. S obzirom na brojnost memorijala na određenim dionicama puteva između gradova, moguće je jednostavno utvrditi mjesta s većom frekvencijom saobraćajnih nesreća, odnosno potencijalno najopasnije tačke na ovdašnjim drumovima. Stoga obilježja mogu da se posmatraju i kao mjesta upozorenja za sve učesnike u saobraćaju, ali i društvenog dijaloga o traumatičnim posljedicama koje donosi smrt na drumovima.
Pitanje bezbjednosti u saobraćaju trebalo bi da bude jedna je od ključnih tema u društvu, posebno, imajući u vidu da je Crna Gora država s izuzetno visokim brojem saobraćajnih nesreća na drumovima. Podaci Uprave policije Crne Gore govore da je situacija alarmantna: samo od početka 2015. pa do kraja jula 2023. godine, u ukupno 47.984 registrovanih saobraćajnih nesreća u Crnoj Gori, 497 lica izgubilo je život, dok je s lakšim i težim povredama prošlo 22.286 osoba. Broj poginulih lica u posmatranom periodu je sljedeći: 51 (2015), 65 (2016), 63 (2017), 48 (2018), 47 (2019), 48 (2020), 55 (2021), 73 (2022) i 47 (zaključno sa julom 2023. godine). Sve navedeno utkano je u motive za iniciranjem projekta, pisanjem naučne studije o krajputašima, kao i pokretanjem ove digitalne plaforme koja se bavi obilježjima smrti.
Naučna publikacija “Obilježja smrti na crnogorskim drumovima: sjećanje i upozorenje” jedan je od ključnih rezultata ovog projekta, nastao nakon višemjesečnih obilazaka i evidentiranja krajputaša pored magistralih puteva između gradova i većih naselja. Tom prilikom zabilježeno je oko 300 obilježja različite vrste (ploče, instalacije, cvijeće, svijeće, umrlice, kombinacija više elemenata, materijalni ostaci nekadašnjih obilježja itd.). Najveći dio evidentiranih obilježja biće prikazan i na ovoj platformi.
Autori knjige su Dušan Medin, MA (arheolog i menadžer u kulturi), dr Ljiljana Gavrilović (etnološkinja-antropološkinja) i dr Biljana Sikimić (lingvistkinja i folkloristkinja), koji su na različite načine pokušali da pristupe sagledavanju i rezumijevanju društvenog fenomena obilježavanja mjesta nečije smrti, u ovom slučaju pokraj saobraćajnica. Recenzenti su dr Srđan Radović i mr Milica Nikolić, etnolozi-antropolozi.
Tokom avgusta 2023. godine organizovano je 13 predstavljanja projekta i publikacije u više crnogorkih gradova – Petrovac na Moru, Danilovgrad, Cetinje, Bijelo Polje, Kolašin, Podgorica, Tivat, Budva i Bar (u nekima i po više puta, za različtu publiku, uključujući i djecu i omladinu). Organizacije i institucije koje su pomogle da se obavi predstavljanje knjige i projekta su: petrovačka JU Osnovna škola “Mirko Srzentić”, JU Centar za kulturu Danilovgrad, Aktivna zona Cetinje, Bjelopoljski demokratski centar, JU Centar za kulturu Kolašin, Centar za izučavanje i revitalizaciju tradicionalnih igara i pjesama CIRTIP Kolašin, Omladinski centar Podgorica, JU Muzeji i galerije Tivat, Kancelarija za evropske integracije i saradnju Opštine Budva i JU Dom učenika “Dušan Marović” Bar. Nakon svake od promocija uslijedila bi duža diskusija s publikom o ovoj intrigantnoj i javnosti nedovoljno poznatoj tematici, osim iz svakodnevnog iskustva susreta s obilježjima pokraj drumova. Promocije su se pratile uživo i online putem (Zoom platfotma), kako bi informacija o knjizi i projektu stigla do što šireg kruga ljudi.
U okviru okruglog stola koji je održan u srijedu, 23. avgusta 2023. godine, u Spomen-domu „Crvena komuna“ u Petrovcu na Moru sa početkom u 18 časova, a koji je trajao gotovo tri sata, govorili su: Milica Martić, načelnica Direkcija za razvoj djelatnosti u oblasti kulturne baštine Ministarstva kulture i medija Crne Gore, dr Biljana Sikimić, lingvistkinja i folkloristkinja (jedna od koautora), Danijela Đukić, etnološkinja, direktorica JU Muzej i galerije Tivat, zatim Ivana Kurtović, direktorica JU Osnovna škola „Mirko Srzentić“ iz Petrovca na Moru, dr Srđa Zlopaša, psihijatar i psihoterapeut, mr Milica Stanić Radonjić, komunikološkinja i poslovna sekretarka JU Muzeji i galerije Budve i mr Dušan Medin (jedan od koautora studije). Na okruglom stolu su opravdano bili spriječeni da prisustvuju jedna od koautorki knjige, prof. dr Ljiljana Gavlirović, kao i recenzenti dr Srđan Radović i mr Milica Nikolić, pa su njihovi tekstovi objavljeni u knjizi pročitani, kako bi se publika bliže upoznala s njihovim sadržajem.
Jedan od ključnih zaključaka okruglog stola jeste da krajputaši/obilježja pored drumova, kao i prakse s njima u vezi (potreba za podizanjem, čin postavljanja, održavanje, obilaženje…) nedvosmisleno predstavljaju kulturno nasljeđe koje ima svoju materijalnu i nematerijalnu dimanziju, da je prisutno u mnogim zemljama svijeta kroz vrijeme, te da kao takvo – u više ili manje različitom obliku – postoji na prostoru Crne Gore vjekovima. Istaknuto je i da su muzejske institucije, koje se inače po propisima bave nematerijalnom kulturnom baštinom, te koje bi se u prvom redu trebalo baviti i nematerijalnom kulturom u vezi sa kajputašima, jer oni, iako ponekad percipirani kao „mračno“, morbidno i nepoželjno nasljeđe, predstavljaju kulturnu zaostavštinu zajednice i do danas je su živi u praksi, te stoga zavređuju pažnju komptetentnih stručnjaka. Stoga je o njima potrebno govoriti s više aspekata, jer to ovaj kompleksan društveni fenomen i zaslužuje, tim prije što na nivou naše države (ali i ne samo naše) ne postoje institucije koje ova obilježja evidentiraju, istražuju i o njima govore, već je stvar prepuštena uglavnom pojedincima koji ih samostalno postavljaju, često nepropisno u odnosu na odredbe Zakona o putevima. Takođe, naglašeno je i da je neophodno nastaviti započeto stručno i naučno istraživanje ove problematike, te su govornici na okruglom stolu pohvalili napore autora i izdavača da se o ovoj ne baš čestoj i popularnoj temi u javnom diskursu konačno sintetički i analitički pristupi, kako bi se, između ostalog, pokušalo doprinijeti kako boljem razumijevanju našeg društva, tako i većoj bezbjednosti u saobračaju.
